Produkcja roślinna i zwierzęca
ZAŁOŻENIA, CELE, ZASADY
Rolnictwo ekologiczne to sposób gospodarowania zmniejszający zależność od nakładów zewnętrznych poprzez stymulowanie biologicznych mechanizmów produkcyjnych w obrębie gospodarstwa. Rolnictwo ekologiczne radykalnie ogranicza stosowanie środków wytworzonych lub przetworzonych przemysłowo, nawet jeśli są to analogi substancji występujących w przyrodzie. Założeniem tego systemu jest naśladowanie procesów zachodzących w naturalnych ekosystemach – zarówno jeśli chodzi o aspekt jakościowy (rodzaj wprowadzanych do obiegu substancji), jak i ilościowy (poziom intensywności). Nie ma powszechnie obowiązującej definicji rolnictwa ekologicznego, system ten od początku (ok. 1970) samodefiniuje się poprzez kryteria, czyli dozwolone środki i sposoby produkcji.
Szczegółowe kryteria produkcyjne służą realizacji trzech podstawowych celów rolnictwa ekologicznego, są to:
- zachowanie wysokiego poziomu próchnicy warunkującej żyzność gleby
- utrzymanie równowagi biologicznej w środowisku produkcji dzięki pielęgnowaniu bio-różnorodności
- samowystarczalność paszowo-nawozowa, czyli dążenie do zamknięcia obiegu materii w gospodarstwie poprzez zrównoważenie produkcji roślinnej i zwierzęcej.
W rolnictwie ekologicznym, w samoregulujących się cyklach przyrodniczych powstają płody rolne o wysokiej jakości biologicznej, porównywalnej z jakością surowców pochodzących z naturalnych ekosystemów.
Integralną częścią kryteriów produkcji rolnej jest konwersja (przestawianie) na metodę ekologiczną, czyli wymagany okres stosowania kryteriów w gospodarstwie przed przyznaniem eko-rolniczego statusu po raz pierwszy. Okres konwersji trwa zasadniczo 2 lata (dla upraw wieloletnich – 3 lata) i ma przyczynić się do rozkładu pozostałości stosowanych wcześniej środków agrochemicznych oraz służyć osiąganiu równowagi ekologicznej w gospodarstwie.
Kryteria rolnictwa ekologicznego to nie tylko wymogi dotyczące uprawy roślin i chowu zwierząt, system obejmuje także przetwórstwo surowców eko-rolniczych oraz zasady znakowania produktów przeznaczonych do obrotu. Takie ujęcie, wypracowane oddolnie przez organizacje eko-producentów zrzeszone w Międzynarodowej Federacji Rolnictwa Ekologicznego IFOAM, zostało usankcjonowane prawnie na początku lat 90-ych XX w. we Wspólnocie Europejskiej i w USA, a także w wytycznych Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO. Szczególna rola kryteriów wyraża się w tym, że ich wdrożenie podlega kontroli i jest warunkiem uzyskania certyfikatu, uprawniającego do znakowania i zbytu produktów jako pochodzące z rolnictwa ekologicznego.
KRYTERIA EKOLOGICZNEJ PRODUKCJI ROLNEJ
W uprawie roślin kluczowe znaczenie ma odpowiednio zaplanowany płodozmian o kilkuletniej rotacji (minimum cztery lata), z udziałem roślin motylkowatych w plonie głównym, obejmujący wsiewki i międzyplony chroniące glebę przed erozją.
Podstawą nawożenia jest próchnica (humus) uzyskiwana w procesie kompostowania obornika i/lub innych materiałów organicznych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego (obornik, jeśli nie przekompostowany – musi być wstępnie rozłożony).
Nawozy organiczne powinny być wytworzone w gospodarstwie lub pochodzić z innych gospodarstw ekologicznych. Dozwolony jest ograniczony zakup nawozów organicznych z niezbyt intensywnych gospodarstw konwencjonalnych, przy czym powinny one zostać przekompostowane w gospodarstwie ekologicznym.
W bilansie nawozowym bardzo ważną rolę odgrywają rośliny motylkowate, wzbogacające glebę w azot.
Rolnictwo ekologiczne wykorzystuje także nawozy mineralne, ale wyłącznie pochodzenia naturalnego, nieprzetworzone metodami przemysłowymi. Dozwolone nawozy mineralne stosuje się uzupełniająco wtedy, gdy w glebie stwierdzono ich trwały niedobór. Wykaz dozwolonych środków służących utrzymywaniu żyzności gleby jest zawarty w przepisach prawnych UE (załącznik II do rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2021/1165).
Materiał siewny i rozmnożeniowy powinien pochodzić z reprodukcji w rolnictwie ekologicznym. Jeśli jest niedostępny na rynku, konieczne jest wnioskowanie o urzędową zgodę na zastosowanie materiału konwencjonalnego, nie zaprawianego chemicznie.
Odchwaszczanie wykonuje się mechanicznie, przy użyciu bron, obsypników, pielników, a w ogrodnictwie – także narzędzi ręcznych. Podstawowym instrumentem ograniczania zachwaszczenia jest właściwie zaplanowany płodozmian.
Jeśli mimo działań profilaktycznych (tworzenie równowagi biologicznej) wystąpi nasilenie chorób czy szkodników, dozwolone są działania interwencyjne, ograniczone do środków fizycznych i biologicznych. Dopuszcza się stosowanie preparatów wirusowych i bakteryjnych, pułapek, substancji feromonowych, wyciągów roślinnych i innych środków naturalnych. Wykaz środków dopuszczonych do stosowania w ochronie roślin stanowi załącznik I do rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2021/1165. Niedozwolone jest stosowanie syntetycznych regulatorów wzrostu, ani zaprawianie nasion i materiału sadzeniowego środkami syntetycznymi.
Zwierzęta spełniają w gospodarstwie ekologicznym istotną rolę: usprawniają i jednocześnie zamykają obieg materii. Obecność zwierząt wymusza włączenie do uprawy roślin pastewnych (poszerzenie bio-różnorodności), a przede wszystkim zapewnia gospodarstwu własne nawozy organiczne. Samowystarczalność paszowo-nawozową umożliwia obsada zwierząt 0,5-1,5 DJP/ha. Dopuszczalna obsada to 2 DJP/ha, co w skali roku daje rocznie 170 kg azotu zawartego w odchodach zwierząt.
Warunki chowu i utrzymania zwierząt muszą być zgodne z ich wymaganiami gatunkowymi, czyli – zapewniać im dobrostan. Regułą jest wychów pastwiskowy latem i dostęp do wybiegów zimą: zwierzęta muszą mieć możliwość ruchu na powietrzu. W budynkach inwentarskich należy im zapewnić dostateczną wielkość stanowiska, stały dostęp do wody i pasz, wystarczającą ilość światła i naturalną ściółkę.
Zwierzęta dokupywane muszą pochodzić z chowu w gospodarstwach ekologicznych; tylko do celów rozrodu i tylko na określonych warunkach, mogą pochodzić ze źródeł konwencjonalnych. Dopiero po określonym czasie utrzymania w gospodarstwie ekologicznym produkty pochodzące od tych zwierząt mogą być sprzedawane jako eko-rolnicze.
Pasze powinny być wytwarzane w gospodarstwie lub pochodzić z innych gospodarstw ekologicznych; możliwy jest zakup pasz z gospodarstw w okresie konwersji (po upływie 12 miesięcy ekologicznego gospodarowania). W żywieniu zwierząt wyklucza się pasze przemysłowe, zawierające syntetyczne dodatki paszowe.
Okaleczanie zwierząt (kastrowanie, obcinanie kiełków, skracanie dziobów, ogonów, etc.) jest w zasadzie niedozwolone; dopuszcza się jedynie niektóre zabiegi hodowlane i produkcyjne, wykonywane przez wykwalifikowany personel.
Troska o zdrowie i kondycję zwierząt wyraża się w profilaktyce i ściśle wiąże z warunkami utrzymania i żywienia. Leki alopatyczne jak antybiotyki, sulfonamidy, kokcydiostatyki można stosować wyjątkowo, pod kontrolą weterynarza, przy czym okres karencji dla produktów pochodzących od leczonych zwierząt jest dwa razy dłuższy niż określony przez producenta leku. Profilaktyczne podawanie leków jest zabronione, a szczepienia ochronne dopuszczone tylko wtedy, gdy są wymagane urzędowo.